Project 'Verhalen Verbeeld'

Verhalen Verbeeld

“Nature uses human imagination to lift her work of creation to even higher levels” 
(Luigi Pirandello)

Marres Projects, Bureau Europa en Camille Oostwegel ChâteauHotels & -Restaurants, zijn een samenwerking aangegaan in de vorm van een cultureel onderzoek. Dit project met de naam Verhalen Verbeeld concentreert zich in eerste instantie op de geschiedenis van het landgoed WinselerHof in Landgraaf, een 16e-eeuwse herenboerderij die vanaf 1985 door Camille Oostwegel volledig is gerestaureerd en ingericht als hotel en restaurant. In tweede instantie zal ook de omgeving Kerkrade/Landgraaf met zijn rijke geschiedenis worden geïnventariseerd. Al vanaf de Romeinse tijd ligt deze regio in een grensgebied en wordt de streek gekenmerkt door de verschillende historische ontwikkelingen en de sporen daarvan. Zo zijn de taalontwikkeling, de culturele gebruiken en de vorming van het landschap erdoor beïnvloed. Denk bijvoorbeeld aan de vele buitenlandse migranten die naar het gebied kwamen voor werk in de mijnen. De intentie van dit project is onder andere de effecten van deze industriële en culturele uitwisselingen en de bijzondere geschiedenis van de regio zichtbaar en herkenbaar te maken.

Verhalen Verbeeld ging van start in augustus 2013. Vier kunstenaars en ontwerpers werden uitgenodigd om gedurende een week te verblijven op landgoed WinselerHof en daar op het terrein te werken aan een beeldende interventie. Er is voor gekozen een diverse groep deelnemers samen te stellen die elkaar kunnen motiveren en inspireren, maar tegelijkertijd een eigen signatuur hebben. Uiteindelijk zijn de volgende deelnemers geselecteerd: Astrid Mingels (beeldend kunstenaar), Kim Bouvy (beeldend kunstenaar, fotograaf, educator), Chris Kabel (ontwerper) en Hans Engelbrecht (ecologisch hovenier en directeur van de Groene Stap). De deelnemers hebben allemaal een andere achtergrond en werkwijze en ontwikkelden hun ideeën dan ook alle vier vanuit een ander perspectief. De eindresultaten zijn vanaf 12 augustus gepresenteerd tijdens een Cultuurtocht, georganiseerd door Camille Oostwegel ChateauHotels & - Restaurants.

Hieronder volgt een korte beschrijving van de individuele interventies. 

Astrid Mingels, (1987 Maastricht)Beeldend kunstenaar

Het filmisch onderzoek van Astrid Mingels tast het interieur en de directe omgeving van de WinselerHof af en stelt vragen over begrippen als authenticiteit en toe-eigening. Bij de recente restauratie van landgoed WinselerHof kregen de entreepoorten hun historische authentieke kleur blauw terug. Een kleur die echter nog geen jaar oud bleek te zijn. Wat begon als een zoektocht naar de oorsprong van de verf mondde uit in het bekijken en analyseren van de eclectische mix aan sporen van gemigreerde beelden en objecten: landkaarten, fotografische Italiaanse impressies en artefacten van het Limburgse boerderijleven.
In haar (video)collage eigent Mingels zich de beelden en objecten op associatieve manier toe en combineert ze deze met een voice-over van een Afrikaanse vrouw die in het Engels (kunst)theoretische teksten van Rosalind Krauss en Jan Verwoert voorleest. Deze Zimbabwaanse dame gaf een beeldhouwworkshop ‘Afrika Anders’ in het nabijgelegen Overste Hof in Landgraaf. De teksten adresseren onderwerpen als de rol van de avant-garde in de kunst, toe-eigening, de structuur van het grid, originaliteit, repetitie en representatie.

Kim Bouvy, (1974, Amsterdam)Beeldend kunstenaar, fotograaf, educator

De fotoserie van beeldend kunstenaar Kim Bouvy onderzoekt ons beeld in relatie tot de verschijningsvorm van het ons omringende landschap. In haar serie van weelderige en idyllische natuur voelen we een onderstroom, een spanning. Het groen bedekt immers op veel plaatsen de sporen naar het mijnverleden dat kenmerkend is voor dit Midden-Limburgse landschap. Voor haar onderzoek raadpleegde ze de archieven van het Regionaal Historisch Centrum Limburg en oude DSM-kalenders om zo zicht te krijgen op wat ooit was. Dit vertaalde zich in een visuele analyse waarbij ze vanuit de WinselerHof uitzoomt naar de directe omgeving van het landgoed. Ze animeert haar serie en vervlecht beelden van ‘echte’ natuur met beelden van nabijgelegen grootschalige landschappelijke recreatiegebieden zoals Botanische tuinen, Snowworld, Gaia Zoo en Mondo Verde, Tuinen van de Wereld. Parken die in wezen de vorm van de geschiedenis in zich dragen maar qua betekenis deze geschiedenis volledig lijken te negeren. De resten van de gewezen productielandschappen zijn omgevormd tot dragers een nieuwe identiteit, en verworden tot een soort stijlkamers van nieuwe natuur. Hiermee neemt ze ons beeld en de symboliek van de natuur onder de loep en toont ze op poëtische wijze het spanningsveld tussen geconstrueerde, gecultiveerde vegetatie en werkelijke natuur.

Chris Kabel (1975, Bloemendaal)Ontwerper

Het ontwerp van Chris Kabel verbindt een publiek pad met de tuin van de boerderij, de recent aangelegde wijnranken en het verworven landgoed van 5 hectare. Zijn ‘paaltjes’ vormen een alternatieve afscheiding en vervangen de bestaande omheining met prikkeldraad. Tegelijkertijd geven de paaltjes aan dat de bezoeker zich op het Landgoed van WinselerHof - een openbaar privé terrein - bevindt.
Bij nadere bestudering blijken de paaltjes de handvatten te zijn van de werktuigen die ooit in de mijnen werden gebruikt: pikhouwelen, schoppen, bijlen enz. Kabel vond op een nabijgelegen bedrijfswerkplaats een machine die deze handvatten freest naar voorbeeld van een ‘archetype’ uit een archief van tientallen archetypes. Zoals een sleutel wordt gedupliceerd, zo volgt deze machine ook de authentieke ‘oervorm’ om tot een reproductie te komen. Met het verdwijnen van de mijnindustrie verdween ook het ambacht van het frezen van deze handvatten. Het bedrijf heeft een doorstart gemaakt en produceert nu pallets.
Langs het pad van de WinselerHof zien we een markering van utiliteitsvoorwerpen waarvan het ijzeren ‘functionele’ deel begraven is. Zo vangt Kabel een deel van de geschiedenis in een poëtische metafoor.

Hans Engelbrecht (1969)Ecologisch hovenier, directeur De Groene Stap

Ecologisch hovenier Hans Engelbrecht heeft de focus op meerdere plekken van het landgoed gelegd. Het maaipatroon op de hoger gelegen delen is erop gericht de terugkeer van de oervegetatie mogelijk te maken en biedt tevens de basis voor de te bouwen pagode. Daarnaast heeft hij een dichte en doorgeschoten bebossing geopend die het zicht op de vijver ontnam. Een vijver die het product is van een tewerkstellingsproject in de jaren ’30 van de vorige eeuw, maar nu idyllische allure geeft aan het landgoed. Het vrijgemaakte pad naar de vijver zal worden aangelegd met baksteen, restanten van de ooit afgebrande bakkerij, nu een ruïne. Bij het vrijmaken van het gebied kwamen het zwembad van de herenboer en de Strijthagerbeek weer in zicht. Het gesnoeide restmateriaal blijft op het landgoed en heeft de vorm gekregen van een insectenhotel en natuurwallen.
Een oude tak van een hazelaar stond op het punt onder ouderdom en gewicht te bezwijken, maar is door Hans Engelbrecht ‘aan een gezonder deel van zichzelf’ opgehangen. Zo ontstaat een romantische plek voor twee die in samenwerking met ontwerper Chris Kabel tot een bank met bijzondere bijzettafel is omgevormd.

In het hierboven beschreven project kregen de deelnemers beperkte voorbereidingstijd, waardoor ze zich vooral lieten inspireren door de plek en de omgeving. Deze opdracht vormt het startsein voor de volgende projectfase die vanaf het najaar 2013 aanvangt. Deze onderzoeksfase wordt georganiseerd in samenwerking met Maastricht University (Faculty of Arts and Social Sciences.) Door de verbinding te maken met een kennisinstituut wordt in deze fase de narratieve en de feitelijke geschiedenis van WinselerHof en haar regio op diverse manieren in kaart gebracht. In de onderzoeksfase richten de studenten zich onder andere op de geschiedenis van het monument, de eigenaar en gebruikers, de omgeving (en zijn programmatische versnippering), natuurwaarden en landschappelijke waarden en de verhalen over het agrarische verleden of mijnverleden van de regio. De resultaten die voortkomen uit dit onderzoek, zullen in een volgende projectfase worden vertaald in kunst- en cultuurprojecten.

AchtergrondDe omgeving Kerkrade/Landgraaf kent een rijke geschiedenis. Al vanaf de Romeinse tijd is deze regio gelegen in een grensgebied. De regio kenmerkt zich door de verschillende historische ontwikkelingen en de sporen die deze hebben achterlaten. Dit heeft bijvoorbeeld invloed gehad op de taalontwikkeling, de culturele gebruiken en op de vorming van het landschap. Nog altijd zijn de effecten van de industriële en culturele uitwisselingen zichtbaar maar niet voor een ieder leesbaar. Zo is de hoeveelheid Italiaanse restaurants in deze regio relatief groot. De Italiaanse eigenaren zijn kinderen van de vroegere migranten die in de mijnen kwamen werken. De geschiedenis komt op vele manieren tot uiting, ook in de monumenten en de bebouwing. In het gebied Kerkrade/Landgraaf zijn veel oude boerderijen te vinden en de WinselerHof is een van de oudste. 

In de jaren ‘80 heeft Camille Oostwegel WinselerHof overgenomen van de Gemeente Landgraaf. De hoeve is gerestaureerd en ingericht als hotel en restaurant. In het afgelopen jaar heeft Camille Oostwegel ChâteauHotels & -Restaurants vijf hectare oude akkerlanden aangekocht waardoor de voormalige hoogstam fruitbomen, bloemen- en kruidentuinen en de wijngaard (500 stokken Müller-Thürgau) weer in ere hersteld kunnen worden. 

Camille Oostwegel ChâteauHotels & -Restaurants hecht bijzonder belang aan historiciteit en erkent de waarde van ons cultureel erfgoed. Vanuit de ambitie de verhalen uit deze regio te verbeelden en te verknopen met een productieve toekomst, is daarom aansluiting gezocht bij contemporaine culturele instellingen, Marres Projects en Bureau Europa. Gezamenlijk is een opdracht geformuleerd waarin wordt onderzocht hoe de culturele gelaagdheid van de WinselerHof en de regio kan worden vastgelegd en gepresenteerd. 

Vanuit hun gedeelde expertise binnen de ruimtelijke ordening, architectuur, landschap, hedendaagse kunst en vormgeving, zoeken Marres Projects en Bureau Europa naar een manier om de interessante maar tevens gefragmenteerde geschiedenis van de plek te ontsluiten en te representeren. Hiervoor is een project ontwikkeld dat kleinschalig begint, maar steeds verder wordt uitgewerkt.

Beschrijving project ‘Verhalen Verbeeld’In augustus 2013 is begonnen met beeldende interventies van het terrein bij WinselerHof. Deze hadden een specifieke verwijzing naar de plek en kenden een materialisering die past binnen het bestaande culturele (en landschappelijke) erfgoed. Bureau Europa en Marres Projects benaderden enkele ontwerpers en kunstenaars die samen met filosofen en historici werkten aan het ontwerp. Uiteindelijk zijn de plannen gerealiseerd en gepresenteerd tijdens de Cultuurtocht die Camille Oostwegel ChâteauHotels & - Restaurants in de week van 12 augustus 2013. Dit was een opmaat naar het tweede deel van het project. 

In september wordt gestart met de onderzoeksfase in samenwerking met de Faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht. Door de verbinding te maken met een kennisinstituut worden de narratieve en de feitelijke geschiedenis van WinselerHof en de regio op diverse manieren in kaart gebracht. In deze onderzoeksfase richten de studenten zich onder andere op de geschiedenis van het monument, de eigenaar en gebruikers, de omgeving (en zijn programmatische versnippering), natuur en landschappelijke waarden en de verhalen over het agrarische verleden en de mijnhistorie van de regio. 

Deze fase is essentieel omdat hiermee de basis wordt gelegd voor de toekomstige plannen. De analyse van het uitgevoerde onderzoek vormt de basis voor een verdere vervlechting van verschillende lokale, regionale en Euregionale partners. 

In de volgende fase worden de onderzoeksresultaten vertaald in een concreet project, waardoor het project groter en ambitieuzer wordt. Uit de onderzoeksresultaten selecteren de betrokken partners enkele interessante elementen die door middel van een (kunst)project worden gepresenteerd op het terrein van WinselerHof. Deze projecten richten zich op een breed cultureel perspectief en een brede invulling: beeldende kunst, landschapsarchitectuur, maar bijvoorbeeld ook muziek of theater. 

In de laatste fase worden de plannen gerealiseerd bij WinselerHof en in een bredere omgeving. De ontwerpers/kunstenaars laten zich inspireren door de plek. Zo krijgen bezoekers de mogelijkheid om de rijke geschiedenis van de plek op een alternatieve manier te leren kennen door middel van kunstprojecten, wandelroutes of soundscapes. Het rijke culturele erfgoed wordt met dit project voelbaar, ‘inhoorbaar’ en/of inzichtelijk gemaakt. Na de ingrijpende transitie van zwart naar groen in de jaren ’80 - de herstructurering en heroriëntatie op natuur - kunnen recreatie en culturele infrastructuur nu de basis vormen voor de beleving van het gebied. 

Het project Verhalen Verbeeld toont een samenwerking die laat zien hoe culturele instellingen en een geëngageerd bedrijfsleven samen tot een agenda komen, gemeenschappelijke waarde bepalen en zo nieuwe relaties creëren. 

‘Verhalen Verbeeld’ is een project in het kader van het programma Landschap in Perspectief, een initiatief van Marres Projects in samenwerking met Bureau Europa/ platform voor architectuur en Provincie Limburg. 

Downloads

• Publicatie Verhalen Verbeeld na afronding fase 2 (PDF, 1 MB)

Links

• Video stills van Astrid Mingels