De Rivier

De huidige toegang tot de rivieroevers stamt van eind jaren ‘90 toen architect Jo Coenen een masterplan ontwierp voor de hele rivieroever, waarbij de infrastructuur zo werd ingericht dat mensen voor het eerst een directe interactie met de Maas konden hebben. De rivier en de kanalen rond de stad vormden een groot deel van de infrastructuur en leidden tot het ontstaan ​​van verrassende plekken in het stadslandschap. Deze tour nodigt je uit om het water te volgen en je te laten leiden naar onverwachte plekken. Ontdek aan de hand van lokale verhalen en anekdotes hoe de Maastrichtse gemeenschap leeft met haar rivier.

Afstand 4km
Wandeltijd 1,5 uur

1. Nesten van de natuur aan een historisch kanaal

We beginnen bij Bureau Europa. Loop naar beneden richting Lumière Cinema en volg dan het water, om het gebouw heen. Dit is de Zuidwillemsvaart. Als je onder de eerste brug doorgaat, zie je aan je linkerhand een Bijenhotel. Het zand dat hier kwam te liggen werd door de bijen eenvoudig een fijne plek gevonden. Buurtbewoners zijn er dol op en beweren dat dit de grootste wilde bijenkorf van Europa is. De gracht is gebouwd in 1826 en het gedeelte waar je langs loopt maakt sindsdien deel uit van de Maastrichtse waterwegen. Het was bepalend voor de industriële activiteiten rond het Bassin, maar na verloop van tijd namen andere kanalen, zoals het Julianakanaal, het over als handelsroute. Tegenwoordig bevaren alleen recreatieboten dit kanaal. Een paar jaar geleden is de Noorderbrug iets verder naar het noorden verplaatst, waardoor er ruimte vrijkwam rond de grachten. In een paar jaar tijd nam de natuur het gebied over. Vogels nestelden zich en er groeiden bomen, waardoor een klein wildernisje ontstond in het stadslandschap. Door te snoeien kregen mensen toegang tot het gebied om er een openbaar park van te maken. We kunnen zien hoe het water leven in de stad brengt. De bomen en de geluiden van vogels overstemmen het geluid van auto's op de bruggen erboven. Deze groene ruimten in de stad nemen ongebruikte gebieden over. Bewoners en kunstenaars als Expeditie Zilverschoon komen zelfs het onkruid plukken dat langs het kanaal groeit om te koken en te eten. Hier kon de natuur de wateroevers overnemen om prachtig op te gaan in het stadslandschap.

Blijf langs de Zuidwillemsvaart lopen tot aan het Lagefrontenpark. Je vindt er enkele picknicktafels en een waterpomp. Ga verder op het pad en neem de trap tussen de bomen aan je linkerhand. Ga dan verder over de Spoorpadbrug en bewonder de gracht van bovenaf. Volg het Spoorpad en ga onder de Noorderbrug door, waaronder ooit (tot 1961) het MVV Voetbalstadion stond.

2. Franse sfeer met Sluis 19

Volg het Spoorpad tot het einde en loop dan de straat uit en onder de brug door. Aan uw linkerhand ziet u een oud slot. Loop via Jaagpad West naar de sluis en stap op de sluis om van het uitzicht te genieten. Deze historische sluis is in 1867 gebouwd om problemen met de watervoorziening van de Maas aan te pakken. Het is een van de twee sluizen die toegang geven tot het Bassin. Het werd gebruikt tot in de jaren 1960 en in 2002 gerestaureerd voordat het opnieuw in gebruik werd genomen als onderdeel van de historische vaarroute Maastricht-Vlaanderen. Het is een van de weinige, naar Frans model gebouwde sluizen die in originele staat bewaard zijn gebleven. Daarom wordt hij nog steeds handmatig bediend en wordt alleen geopend om toeristenboten of plezierboten door te laten, twee uur per dag in de ochtend en middag. De mensen die de boten besturen en de sluis openen, woonden vroeger in de huizen ernaast. Vandaag activeert een team van lokale vrijwilligers de sluis wanneer dat nodig is. Soms blijft hij in de zomer gesloten omdat het water te laag staat en woonboten kunnen vastlopen. De historische Sluis 19 werkt nog steeds goed, houdt het waterpeil stabiel en beschermt de woonboten tegen seizoenswisselingen.

3. De woonbotenbuurt

Steek de sluis over naar het Jaagpad Oost en loop langs de boten. Nederland heeft een lange geschiedenis van leven met water en de woonboten zijn een belangrijk voorbeeld van deze amfibische cultuur. Wonen op het water is in het hele land niet ongewoon en hier ben je getuige van een botengemeenschap in Maastricht. Voor de bewoners van de boten brengt de rivier ritme in hun dagelijks leven, veranderend bij elke regenbui en elk seizoen. Het stroomt onder hun huizen door en is een constante herinnering aan de steeds veranderende aard en flexibiliteit van het leven. Terwijl het kanaal de buurt in twee oevers verdeelt, creëert het ook een verbinding tussen de bewoners, aangezien sommigen hun buren niet wandelend bezoeken maar in kleine roeibootjes. Ze zijn ook sterk verbonden met de dieren die in de rivier leven, jonge kinderen herkennen de vele verschillende vogels die bij hun huizen wonen. Bewoners van deze drijvende wijk voelen zich beschut van het drukke stadscentrum, op slechts enkele minuten afstand. Ook tijdens de rampzalige overstromingen van juli 2021 werd deze wijk beschermd door de sluizen. Er was een gevoel van veiligheid. Immers, als het water zou stijgen, drijven de woonboten gewoon mee.

Aan het einde van Jaagpad Oost blijf je het pad volgen en ga je onder de brug door. Je komt op een bosrijk pad met het water aan je linkerhand. Let op het water, want een paar meter nadat je onder de brug door bent, is er een boomstam waar schildpadden graag zonnebaden.

4. JoJo Haven

Het watergebied aan je linkerhand heet JoJo Haven. Cirkel er omheen door het pad te volgen en het water aan links te houden. Dit was vroeger een kleine haven aan de rand van de wijk Boschpoort. Het is de tweede haven aan de Zuidwillemsvaart, na het Bassin. Hoewel de haven niet meer als zodanig wordt gebruikt, zijn er herontwikkelingsplannen. Voorlopig heeft de natuur de wateroevers overgenomen en komen veel bewoners hier om te vissen. Schildpadden, kikkers en veel verschillende vogelsoorten worden hier gespot. Je zou bijna het stedelijke landschap om je heen vergeten. Als je aan stadsnatuur denkt, denk je vaak aan het Stadspark of het Frontenpark. De natuur in de stad kan er echter ook zoals hier uitzien: ongecontroleerde wildernissen tussen functies die eenvoudigweg thuishavens worden voor planten, vogels en insecten.

Als je eenmaal om JoJo Haven heen bent gegaan en je staat weer voor de woonboten, neem je de trap naar boven naar de weg. Bovenaan ga je rechts en dan rechts de Bosscherweg in.

5. De Grote Sluis – Sluis Bosscherveld

Volg de straat: je komt al snel bij een grote sluis aan je linkerhand. Nederland staat internationaal bekend om zijn waterbeheer, van de machtige dijken van Zeeland tot nederige waterwerken op kleine grachten. Sluis Bosscherveld dient om de waterstanden in het afwateringskanaal tussen de Zuidwillemsvaart en de Maas te reguleren. Waterlichamen in Nederland staan ​​onder streng toezicht van Rijkswaterstaat. Hoewel ons laaggelegen land hierdoor het hoofd boven water kon houden, beweren sommigen dat Nederland het contact met zijn amfibische cultuur is kwijtgeraakt. Praktijken ontwikkeld in de Middeleeuwen zoals wonen op (kunstmatige) verhogingen, vervoer over water en evacuatie bij overstromingen waren lang algemene kennis. Omdat stevige dijken en dammen het water buiten houden, konden sommige steden gebouwd worden in laaggelegen gebieden, soms zelfs op moerassen waar de bodem bedekt werd met beton. Als het water stijgt, hoef je het niet meer uit de weg te gaan. Aan de andere kant: voor overstromingen heb je geen storm meer nodig. Hevige regenval is voldoende, omdat de bodem het water niet meer kan opnemen en drainagesystemen overlopen met desastreuze gevolgen – ook in Maastricht.

6. De vlakte, de overstromingen

Passeer de Sluis Bosscherveld en loop verder langs de rivier. Volg het graspad en geniet van deze groene vlakte aan de rivier. In juli 2021 kolkten rivieren en riviertjes in België, Duitsland en Nederland extreem buiten hun oevers door hevige regenval, waardoor grote stukken land en woonwijken onder water kwamen te staan. De vlakte waar je nu op loopt was geen uitzondering. De overstromingen waren een sterke herinnering aan de gevaren die wonen aan een rivier óók met zich meebrengen. Maastricht stond op zijn kop, de stad was bijna nagenoeg door de verwoeste infrastructuur. Buurten als Heugem en Randwyck moesten volledig ontruimd worden. Dit maakte een sterke indruk op de bewoners.

 "Het geluid, je vergeet het geluid nooit. Het geluid, de snelheid en de massa van het water zijn indrukwekkend, je staat machteloos tegenover zulke kracht. Wat een kracht, wat een energie. Toch heb ik gemerkt dat het enge voor mensen niet de snelheid van het water is. Wat beangstigend is, is het stijgen. En dat ​​ging heel langzaam, zo langzaam. Verstild bijna.”
– Peters

 "Ik herinner me dat toen het gebeurde, ik een beetje aan het lachen was, het water stond zo hoog dat het leek alsof het elk moment kon overstromen. Ik geloofde niet dat dat echt zou gebeuren. Uiteindelijk kregen we een melding op onze telefoons dat we nu moesten evacueren. Dus moesten we al onze spullen inpakken. We hebben drie honden en een kat, \ die moesten natuurlijk ook mee. En we vertrokken. Niets overstroomde in onze buitenwijk, dus uiteindelijk waren we in orde, maar het was echt stressvol. Nog maar een paar centimeter en het zou een nachtmerrie zijn geweest”
– Imke

"Er is een overweldigende erkenning dat we het water gewoon niet onder controle hebben."
– Anne-Linde

7. Ruimte voor de rivier

Blijf langs de rivier lopen tot je bij het punt bent waar de Maas zich splitst in de rivier en het kanaal. De kruising hier is het afwateringskanaal van de Zuidwillemsvaart dat loskomt van de Maas. De rivier splitst zich dan verderop in het Julianakanaal. Het Julianakanaal werd in 1935 geopend en zorgde voor een waterroute om een ​​onbevaarbaar deel van de Maas te omzeilen. Het dient als de belangrijkste handelsroute tussen Limburg en de Rijndelta. De rivier zelf gaat verder naar het noorden tussen de twee kanalen en meandert de volgende vijftig kilometer binnen zijn natuurlijke bedding. Varend op de kanalen bleef de rivier zelf onaangeroerd. Met het project Grensmaas zijn natuurgebieden hersteld die zijn ontstaan ​​door verbreding van de rivierbedding en verlaging van de uiterwaarden. De biodiversiteit verbeterde hierdoor en veel soorten keerden terug naar het gebied. Het Grensmaas-project maakt deel uit van een bredere verschuiving in het Nederlandse waterbeheer, genaamd 'Ruimte voor de Rivier'. Deze nieuwe aanpak is gericht op het verlagen van uiterwaarden om ruimte te creëren voor de rivier zodat die kan overstromen zonder de bestaande infrastructuur te hinderen. Dit weerspiegelt een terugkeer naar de amfibische cultuur van leven met de rivier, in plaats van ertegen te vechten. Toekomstige stadsplannen voor het centrum van Maastricht weerspiegelen deze nieuwe benadering, delen van de binnenstad kunnen veranderen in groene gebieden. Ze geven ruimte aan mensen om van de rivier te genieten en aan de rivier om af en toe uit haar bedding te komen.

Loop verder langs de rivier en sla rechtsaf de Pastoor Moormanstraat in. Houd het water aan links tot de Ameliebrug. Steek deze over, loop terug naar de hoofdstraat en keer terug naar Bureau Europa onder de Noorderbrug door, terug de drukte van het stadscentrum in.